Harbiye Nazırı Enver Paşa, kimine göre hürriyet kahramanı, kimine göre Osmanlının yıkılmasına harç atmış basiretsiz bir komutan, kimisi için korkak, kimisi için mitralyöze yalın kılıç saldıran Şehidi Ala, bu yazıyı okuyanlar için ise Ressam Enver Paşa. Enver paşanın yaşadığı dönem ve bulunduğu kritik roller itibariyle, kendisine biçilen kimlikler genellikle kişilerin hayata baktıkları politik pencerelerin neticesinde şekilleniyor, biz bu yazıda politik tartışmaların çok uzağında Enver Paşa’nın başından geçen nadir bilinen bir olayı ve sanatkar yanını ele alacağız.
14 Ekim 1918’de Nazır olduğu hükümetin istifa etmesiyle görevi sona eren ve İngilizlerin çıkardığı yakalama emrinden dolayı 1 Kasım 1918 gecesi yurtdışına çıkan Enver Paşa; bu tarihten Türkistan’ın Çeğen tepesinde şehit olduğu 4 Ağustos 1922 tarihine kadar Türk birliği ve hürriyeti için mücadele etti.
Enver Paşa bu mücadeleyi verebilmek için 1920 yılında uçak ile Rusya’ya hareket eder, ne yazık ki uçak Rusya’ya varamadan Letland(Letonya)’da düşer, kazayı ağır yara almadan atlatır, sahte kimlik ve pasaportla çıktığı bu yolda Malessa ismiyle Bolşevik Rus Askerlerinin tutulduğu esir kampına alınır. Parasızlık çektiği esir kampında daha önce bilinmeyen yeteneğini konuşturur, esirlerin ve Letland’lıların resimlerini yaparak para kazanır. Çalışmaları portre ağırlıklıdır ve yaptığı resimlerin beğeni toplamasından dolayı rahat bir esir hayatı geçirir hatta kampın sorumlusu olan kişi ve ailesinin portrelerini yapar. Esir hayatını ressam Malessa olarak geçiren Enver Paşa 4 ayın sonunda satamadığı resimleri de alarak kamptan kaçar. Kara kalem resimlerini bir albüm haline getiren Ressam Enver Paşa albümün ilk sayfasına “10 Nisan 1920’den 6 Temmuz 1920 tarihine kadar Letland’da olan esaretim ve be’dehu(sonra) Riga’dan Almanya’ya seyahatim esnasında yaptığım resimler olup sevgili Cici’me(eşi Naciye Sultan) hatıra olarak takdim ettim. Berlin, 28 Temmuz 1920. Enver’in” diye not düşecektir.
Tarihte iyi ya da kötü, aldığı askeri kararlar ile anılan Enver Paşa bilinen asker kimliğinin dışında; 5 ayrı dil bilen(Fransızca, Almanca, Rusça, Farsça ve Bulgarca) bir poligot, esir kamplarında, düşman hattında Cici’si Naciye Sultan’ı hiç unutmayan bir romantik, ve Turan hayali ile ölüme koşarken uçağının düşmesi ile bir anda ressama dönüşen bir sanatçıdır.
Resim 3: Naciye Sultan
Kaynak:
İşte, hiç bilmediğimiz “ressam Enver Paşa, Murat Bardakçı, Hürriyet
Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, Şevket Süreyya Aydemir
Naciyem, Ruhum, Efendim…:Enver Paşa’nın, eşi Naciye Sultan’a Rusya ve Orta Asya’dan yazdığı sürgün mektupları, Murat Bardakçı
Enver, Murat Bardakçı
Portre Ressamı Enver Paşa, Ahmet Hikmet İnce, Süzme Haber
Yunus Emre ÖZGEÇ
