Kaos hepimiz için farklı anlamlar hissettirebilir. İndirim olan bir mağaza içindeki kalabalık ya da saatlerce trafikte kalan araçları görmek bizlerin kaosu spesifik olarak tanımlama şekillerinden birkaçıdır. Kaos, kelime anlamı olarak düzensizlik, kargaşa olsa da teoride düzensizlikten doğan düzeni savunmaktadır.
Rastgele etkiler, rastgele sonuçlara sebebiyet verebilir. Aslında aldığımız her nefesin, anda nasıl davrandığımızın ve evreni nasıl etkilediğimizin önemi büyüktür. Kaos teorisi bizlere bir olayın sonucunun farklı değişkenlere bağlı olduğunu söyler. Bu değişkenlerin sonucunu her zaman tahmin edemeyebiliriz fakat bunun yanında yaptığımız her değişikliğin iyi veya kötü olasılıklarını görebilmek de mümkündür. Rastgelenler içerisinde de her zaman bir hata payı, değişim için bir alan, son anda her şeyi değiştiren bir olay vardır. Yani bazen küçük bir değişiklik olarak adlandırdıklarımız, büyük bir etki yapar ve tüm plan bir kaos hâline gelir. Kaos Teorisi bu sebeplerden dolayı sürprizler bilimi olarak da anılmaktadır.
Her birimiz Kelebek Etkisine dair bir şeyler duymuşuzdur. Kelebek Etkisi, Kaos Teorisinin özü ve alt bileşenidir. Edward Lorenz 1960 yılında hava durumu simülasyonunu çalıştırırken programında deney sonuçlarını verme yolu olmadığını fark etti. Programı durdurdu, düzeltti ve programı başlattığı sayıları tekrardan yeni programına girdi. Yeni programı çalıştırdı ve belli bir süre sonra çalışan programın değişik çıktılar verdiğini görmeye başladı. Birkaç kontrolden sonra sorunu çözdü ve elde ettiği sonuçlar şu anki bildiğimiz kelebek etkisiydi. Lorenz Kelebek Etkisi’ni şöyle izah ediyor: “Amazon Ormanları’nda bir kelebeğin kanat çırpması, ABD’de fırtına kopmasına neden olabilir.” Bu cümle, kelebeğin kanatlarının atmosferde bir kasırganın yolunu eninde sonunda değiştirebilecek küçük değişiklikler yaratan veya başka bir yerde bir kasırganın oluşumunu geciktiren, hızlandıran ve hatta önlenebileceği fikrini ifade eden bir kavramdı.
Kelebek, kasırgaya güç vermez veya doğrudan kasırgayı yaratmaz ancak terim, kelebeğin kanatlarını çırpışının kasırgaya neden olabileceği anlamına gelir: Kelebek kanatlarını çırpmamış olsaydı, sistemin yörüngesi çok farklı olabilirdi. Başka bir deyişle, her şey birbirine etki eder ve bu hayatı var eden bir döngüdür. Lorenz, bir yerlerde bir kelebeğin kanat çırpmasının hava durumunu sonsuza dek değiştirebileceğini söylüyordu. Bu yasa evrenin işleyiş prensibinin en temel çekirdek noktalarından biridir. Çünkü aksi takdirde tek bir bireyin gelişimi, tek bir ulusun gelişimi veya tek bir gezegenin gelişimi söz konusu olurdu ki bu mümkün değil.
Kelebek Etkisi Teorisi, aynı zamanda, yapılan araştırmalar sırasında olayın çizelgelerinin birçok kişi tarafından kelebeğe benzetilmesi sayesinde bu ismi almıştır. Kaos Teorisi ile ilgili bilmemiz gereken bir başka konu ise öngörülemezliktir. Karmaşık bir sistemin tüm başlangıç koşullarını, yeterli ayrıntıda, asla bilemeyiz. Bu nedenle de bu karmaşık sistemin üreteceği nihai sonucu tahmin etmek mümkün değildir. Yani dünya öngörülebilir bir modelde dönmez. İster beğenelim ister beğenmeyelim, kaos hayatımızın bir parçasıdır. Değişimin meydana geldiği küçük alanlar vardır ve bazı olayların etkilerini tahmin etmek de imkânsızdır. Teorinin önermelerine bakacak olursak; 1-Düzen düzensizliği yaratır. 2-Düzenin anlayamadığımız hâli(kaos) varsa -illaki olmalıdır- bundan dolayı düzensiz diyemeyiz. Yani düzenin dışına çıkmak imkânsızdır. 3-Düzensizliğin içinde de bir düzen vardır. 4-Düzen düzensizlikten doğar. 5-Yeni düzende uzlaşma ve bağlılık, değişimin ardından, çok kısa süreli olarak kendini gösterir. 6-Ulaşılan yeni düzen, kendiliğinden örgütlenen bir süreç vasıtasıyla kestirilemez bir yöne doğru gelişir.
Üzerine sayısızca araştırma ve konuşma yapabileceğimiz Kaos Teorisi ve Kelebek Etkisi, doğayı, evreni ve işleyişi anlamamıza yardımcı olur. Sen ne yaparsan yap düzen değişir. Değişimi değiştiremeyiz. Beklenmeyen olaylara tepki vermek boşa bir çabadır. Çünkü olacak olan olacaktır! Diyeceğim o ki esnek bir zihniyet geliştirmeye çalışmak herkesin iyiliğine olacaktır.
Şevval FALAY
Kaynakça:
bilimfili.com
matematiksel.org