Kitap okuma alışkanlığının tüm dünyanın ortak bir sorunu olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Nitekim veriler incelendiğinde de dünya genelinde kitap okuma alışkanlığı hususunda bir takım sorun olduğu da gözden kaçmamaktadır. İnsanların özellikle de çocukların kitap okumak yerine teknolojik aletler vasıtasıyla bilgilenmeyi tercih etmeleri okuma oranını bir hayli düşürmektedir. İnsanların kitaplar vasıtasıyla öğrenebileceği bilgileri veya kitaplar sayesinde yaşayacağı tatmin hissini filmler, müzikler, belgeseller, diziler ya da videolar ile sağladığı gözlenmektedir. Son yıllarda artan kitap fiyatları hem ülkemizde hem de dünyada kitaplara büyük bir darbe vurmuştur. Yazarlar, yayınevleri ve kitaplar üzerinden geçim sağlayan kişilerin bu durumdan memnuniyetsizliklerini her fırsatta dile getirdiği görülmektedir. Küreselleşen dünyada teknolojinin çoğu yazılı kaynağa nazaran daha çok tercih edilmesi hem insanların bilgiye giden yolu kısaltmalarına hem de ekonomik olarak daha az masrafa girmelerine olanak vermektedir. Özellikle son yıllarda artış gösteren e-dergi, e-kitap, e-gazete vb. ürünler kâğıt tasarrufuna olanak sağlayarak dünyadaki ağaçların korunmasına fayda sağlamaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalar ‘‘Ekoloji’’ kavramının çok daha öne çıktığını ve insanların ekolojiye katkı sağlamak amacıyla imkanları olsa dahi kitap almak yerine online kaynaklara yöneldiğini göstermektedir. Fakat teknolojik gelişmenin basılı kitaplarda okunma oranını düşürmesine rağmen basılı kitaplar dünya genelinde online kitaplara göre daha çok tercih edilmekte.
Anadolu Ajansı tarafından yapılan araştırmalara göre; En çok kitap okunan ilk 10 ülkenin 6 tanesinin Asya, 4’ünün Avrupa ülkesi olduğu açıklandı. Ekonomi alanında üst düzey olmayan Asya ülkelerinin kültürel olarak Avrupa’nın önüne geçmesi gerçekten de takdire şayan. Ancak yine de bu verilere çok şaşırmamak gerek çünkü son yıllarda yapılan araştırmalara göre eğitim sisteminde en çok ilerleme kaydeden ve eğitim sistemi en iyi olan ülkeler de yine Asya ülkeleri. Japonya, Güney Kore, Hong-Kong ve Singapur eğitim alanında zirvede yer alan ülkeler. Türkiye ise eğitim sisteminde dünya 34’üncüsü. Lakin Tükiye’nin bu istatistiği kütüphanelere yansımamış görünmekte çünkü Türkiye’nin 2022 senesinde bünyesinde barındırdığı kütüphane sayısı ise dudak uçuklattı, Ekim 2021 yılında 28 milyon olan kütüphane sayısı bir yıl gibi bir süre sonrasında 70 milyonu buldu. Ancak tüm bu imkanlara rağmen kitap okuma istatistiğinin yüksek olmaması bir hayli hayal kırıklığına uğrattı.
2022 verilerine göre dünyada haftalık olarak kitap okumaya en çok vakit ayıran ülke Hindistan olarak belirlenmiştir. Dil, din ve kültür bakımından dünyanın en çok çeşitlilik gösteren ülkelerinden biri olan hatta belki de bir numarası olan Hindistan’da bu çeşitlilik okuma oranlarına olumsuz etki etmemiştir. Yazılım ve teknoloji alanında dünyanın önde gelen ülkeleriyle yarışan Hindistan’ın bu başarıları elde etmesinde kitap okuma oranlarının yüksek olmasının muhtemelen büyük katkısı vardır.
İkincilik sırasını Tayland almıştır, üçüncü sırada ise yine bir Asya ülkesi olan Çin var. Bu şaşırtıcı bir istatistiktir çünkü bu üç ülkenin gazetelere, dergilere ve bilgisayarlara erişimleri kısıtlı, lakin demek ki zorluklar kitap okumaya engel değilmiş. Listenin devamında ise sırasıyla Filipinler, Mısır, Çekya, İsveç, Fransa, Macaristan ve Suudi Arabistan yer almakta. Türkiye ise listenin on sekizinci sırasında kendine yer bulabildi.
Doğu Asya ve Pasifik ülkeleri %95,7 ile okuryazarlık oranı en yüksek olan iki bölge olarak ilan edildi. En düşük okuryazarlık oranına sahip ülkeler ise %65,47 ile Sahraaltı Afrika ülkeleri oldu. Lüksemburg, Andorra ve Norveç %100 okuryazarlık oranına sahip olarak ciddi manada göz doldurdu. Gine, Nijer, Djoubite, Kiribati ve Niue ise en az okuryazarlık oranına sahip ülkeler olarak belirtildi. Afrika’nın okuryazarlık oranının geçmiş yıllara kıyasla hala ilerleme kaydetmediği, 2022 yılı itibariyle hala düşük olduğu görülüyor. Öyle ki istatistiklere bakıldığında üç Afrikalı yetişkinden biri okuma bilmiyor. Dünya genelinde ise 15 ile 24 yaş arasındaki 48 milyon insan okuma yazma bilmiyor. Ülkemizdeki okuryazarlık oranı 2022 yılı itibariyle %97,4 olarak belirlendi. Bunun büyük bir başarı olduğu ve bu konuda çok büyük yol kat edildiği söylenebilir.
Dünya genelinde en çok okunan kitaplara bakıldığında ise en çok ‘‘Kuran-ı Kerim’’ ardından ‘‘İncil’’ okunuyor. Üçüncü sırada ise Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucu lideri Mao Zedong’un beyanlarından derlenen ‘‘Başkan Mao’dan Seçme Sözler’’ kitabı yer alıyor. Miguel de Cervantes’in 417 yaşındaki efsanevi kitabı ‘‘Don Kişot’’ ise yüzlerce yıllık popülerliğini kaybetmeyerek dördüncü sırada. J.K. Rowling tarafından yazılan hem kitapları hem de filmleri senelerdir ilgiyle takip edilen ‘‘Karry Potter’’ serisi de dünyada en çok okunan beşinci kitap. Charles Dickens’ın ‘‘İki Şehrin Hikayesi’’ eseri de altıncı sırada kendine yer buldu, ayrıca bu kitap dünyada gelmiş geçmiş en çok satan kitap olma özelliği ile de dikkat çekiyor. J.R.R. Tolkien’in yazdığı yine Harry Potter gibi popülerliğini kaybetmeyen ‘‘Yüzüklerin Efendisi’’ üçlemesi de yedinci sırada. Antoine de Saint-Exupery’nin dünyanın en çok sevilen çocuk kitaplarından biri olan’‘Küçük Prens’’ sekizinci sırada yer aldı. Lewis Carroll’ın neredeyse herkes tarafından bilinen kitabı ‘‘Alice Harikalar Diyarında’’ dokuzunca sırada iken başarılı polisiye yazarı Agatha Christie’nin ‘’10 Küçük Zenci’’ kitabı kendine onuncu sırada yer buldu.
2022 yılında ülkemizde yayınlanan kitaplara baktığımızda tartışmasız olarak psikolog M. Barış Muslu’nun son kitabı ‘‘ Anne Beni İyileştir’’ en çok dikkat çeken kitaplardan biri olmuştur. Çocuklarda görülen cilt sorunlarından hiperaktiviteye, alerjiden özgüven eksikliğine, öğrenme güçlüğünden otizme kadar pek çok konuda önemli bilgilerin verildiği bu kitap anne, baba ve öğretmenlerin okumasının elzem olduğu kitaplardan biridir.
Günümüzde büyük bir hayran kitlesine sahip olan ve Wattpad’de on milyondan fazla okunan yazar R. İdeli’nin ‘‘Eflal’’ kitabı ülkemizde ciddi ilgi görmüştür. Kimsesiz genç bir kadının sırların ardına saklanan hayatını aydınlığa kavuşturmasını konu alan kitap kısa sürede satış rekorları kırdı. 2022’nin en çok okunan kitapları arasında yer alan Eflâl, çok satanlar listesindeki yerini de uzun süre korudu.
Mayıs 2022’de yayınlanan İlber Ortaylı’nın yeni çıkan kitabı ‘‘Zaman Kaybolmaz’’ ciddi merak konusu olmuştu. İlber Ortaylı’nın kendi yaşam öyküsünü okurlarıyla buluşturduğu bu eserde Ortaylı’nın çocukluğunu, yetiştiği iklimi, eğitim hayatını, tutkuya dönüşen meşgalelerini, değişen yaşama dair gözlemlerini ve hayata bakış açısını paylaştığı görülmektedir. Yazdığı tarih konulu kitapların aksine farklı bir eseri olmasından dolayı kısa sürede ciddi rağbet gördü.
Usta yazar İhsan Oktay Anar’ın, sekiz yıllık aranın ardından yayınlanan ‘‘Tiamat’’ kitabı da 2022’nin dikkat çeken kitaplarından biri olmuştur. 1915 yılında Osmanlıdaki bir denizaltı etrafından şekillen olayları konu alan Tiamat romanı, adını da bu denizaltının telsiz kodu olan Antik Babil Tanrısı Tiamat’tan alıyor.
Polisiye roman türünde önemli eserler vermiş olan usta kalem Ahmet Ümit’in bu yıl çıkan aşk romanı ‘‘Bir Aşk Masalı’’ sevenlerini bir hayli meraklandırmıştı. Beş prensin aşk uğruna giriştikleri serüvenleri anlatan kitap konusu ile de okurların ilgisini çekiyor. Kaf Dağı’ndan ıssız çöllere, ücra hanlardan kabile çadırlarına, devlerden denizkızlarına kadar pek çok efsanevi varlığa hayat veren eser bu yıl çok dikkat çekti.
Psikolog ve yazar Gülseren Buğdaycıoğlu’nun bu yıl çıkan ve yürekleri burkan kitabı ‘‘Kırmızı Pelerin’’ okurlar tarafından bir hayli sevildi. Çocuklukta yaşanan bir tacizin, bu tacizin koyu gölgesi altında geçen yılların, yalnızlığın, kimsesizliğin, her şey bitti derken açılan yepyeni kapıların hikâyesini bu eserde görmek mümkün.
Efsane, Leyla ile Mecnun, OD gibi pek çok önemli eserlerini okurlarla tanıştırmış olan edebiyatçı yazar İskender Pala’nın bu yıl çıkan yeni kitabı ‘‘Surname- Bir Osmanlı Macerası’’, Osmanlı sultanının, şehzadeleri için on gün sürecek bir sünnet düğünü tertip etmesi esnasında sadrazamı şehit olur. Sultan ise düğün eğlencesini bozmamak için yeni sadrazam atamasını düğünden sonra açıklayacağını dile getirir. On beş günlük düğün süreci devletliler ve davetliler için acımaz bir iktidar mücadelesini dönüşür.
Attila İlhan Roman Ödülü, Cevdet Kudret Roman Ödülü, Sait Faik Hikaye Armağanı sahibi Kemal Varol’un, beyaz perdeye de uyarlanan Aşıklar Bayramı eserinin devamı olan ‘‘Babamın Bağlaması’’ kitabı bu yıl çok okunan ve sevilen kitaplardan biri oldu.
2022 yılında çıkmamış olmasına rağmen bu yılda da ciddi oranda okunan kitaplar mevcuttu; Özellikle İclal Aydın’ın kaleminden çıkan ‘‘Üç Kız Kardeş’’ romanı çok sevilmişti. Sevilen eserin ekranlara uyarlanması da çok zaman almadı, 2022’nin ilk aylarında aynı isimle dizisi yayına girdi.
2020 yılının en iyi romanı seçilen ve günümüze kadar 42 dile çevrilerek çoksatanlar listesinde zirvelerde olan Matt Haıg’ın ‘‘Gece Yarısı Kütüphanesi’’ romanı bu yılda da okurların ilgisinden mahrum kalmadı.
Mark Wolynn’in ‘‘Seninle Başlamadı’’ kitabı kuşkusuz ki 2022’nin en sevilen kitaplarından biri olmuştur. İlk yayınlandığı 2016’dan beri zirvelerden inmeyen eser Mark Wolynn’nin geleneksel psikoterapinin dışına çıkarak daha yeni ve farklı bir yöntemle hayatının değişimine odaklanıyor. Seninle Başlamadı, ilaçların ve diğer müdahale yöntemlerinin uzun süredir çözemediği zorlukların ortadan kalkması için önerileri sunuyor.
Son üç yıldır çok satanlar listesinden inmeyen ‘‘Ben Kirke’’ eserinde yazar Madeline Miller; Odysseus, İkaros, Minotauros, Prometheus ve Zeus gibi mitolojik karakterlerin binlerce yıldır anlatılagelen hikâyesini farklı bir bakış açısından okurlara sunuyor.
Türk edebiyatının en önemli isimlerinden Zülfü Livaneli, aktif olarak yazdığı kitaplar ile okurlarının ruhuna kapılar açıyor. Geçtiğimiz yıl yayınlanan ‘‘Kaplanın Sırtında’’ kitabında II. Abdülhamid’in tahtını kaybettikten sonra yaşadıklarını konu alıyor.
2021’de aramızdan ayrılan psikolog ve akademisten Doğan Cüceloğlu, ‘‘Var Mısın’’ kitabı ile hala kalplerde yaşamaya devam ediyor. Yaşamı boyunca peşine düştüğü meziyetleri inceleyen Cüceloğlu’nun, Deniz Bayramoğlu ile sohbetlerinden oluşan kitapta hayatı çıkmaza sokan pek çok soru cevaplanıyor.
1988 yılında yayınlanmış olmasına rağmen hala ülkemizde ciddi ilgi gören Paulo Coelho’nun ‘‘Simyacı’’ isimli kitabı 2022’de de çok okunanlar arasında kendine yer buldu. Yine Simyacı kitabı gibi ilk çıktığı günden beri ülkemiz raflarından düşmeyen ‘‘Şeker Portakalı’’ kitabı da 2022’de ilgi görmeye devam etti. Onlara Sabahattin Ali’ ölümsüz eseri ‘‘Kürk Mantolu Madonna’’ eşlik etti.
2022 yılı tabii ki en başarılı eserler ve yazarlar ödüllendirilmeden bitemezdi;
Nadal Ödülü – Aşkın Biçimleri/ Ines Martin Rodrigo
Ulusal Edebiyat Ödülü – Luis Landero
Azorin Roman Ödülü – Ateş Kütüphanesi/ Maria Zaragoza
Planeta Ödülü – Lousiana’dan Uzakta/ Luz Gabas
Nobel Edebiyat Ödülü- Annie Ernaux
İspanya Ulusal Anlatı Ödülü – Marilar Aleixandre
Hans Christian Andersen Ödülü – Tristan’s Gang/ Aude Murail
Asturias Prensesş Edebiyat Ödülü- Juan Mayorga
Cervantes Ödülü- Rafael Cadenas
Ülkemizde ise yedincisi düzenlenen Attila İlhan Ödülleri de sahiplerini buldu; Roman ödülünü Zeynep Kaçar, Şiir ödülünü ‘‘Güneş Kalır Bir Başına’’ kitabı ile Ömer Erdem, İlk Roman vakıf teşvik ödülünü ise Zekiye Yaldız kazandı.
Son olarak 2022 senesi, kitaplar için hem Türkiye’de hem de dünyada çeşitli başarılar, başarısızlıklar, kayıplar ve kazançlar ile dolu bir yıl oldu. Ne yazık ki aramızdan ayrılan değerli yazar, araştırmacı ve şairlerimizi kaybetmenin yasını tutmaktayız. Ayrıca 23 Nisan tarihinin Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olması dışında Dünya Kitap ve Telif Hakkı Günü olduğunu da hatırlamak gerek, 2023 senesinde bu günün anlam ve önemini daha fazla yaşatmak dileğiyle. Umarız ki 2023 daha çok okunan, daha çok öğrenilen, daha fazla değerli eser ve eserci kazanılan bir yıl olur…
KAYNAKÇA
Dünyada hangi ülke okumaya ne kadar vakit ayırıyor?, trthaber.com.tr
Okuryazarlık Rafa mı Kaldırıldı?: Ülkelerin Kitap Okuma Karnesi, turkiyeraporu.com.tr
2022 Edebiyat Ödülleri: Ödüllü Kitaplar, actualidadliteratura.com.tr
2022 Attila İlhan Edebiyat Ödülleri’nin sahipleri belli oldu, gazeteduvar.com.tr
Bu Sene Herkes Bu Kitapları Okudu, onedio.com.tr
En çok kitap okunan ülke Hindistan, aa.com.tr
Türkiye’deki kütüphanelerde kitap sayısı 70 milyona ulaştı, aa.com.tr
-BERKAN YAYLA